Cơ hội và thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4

Công nghiệp 4.0 không chỉ đơn thuần là một từ thông dụng để tiếp thị, mà còn là những thay đổi đang diễn ra trong các lĩnh vực sản xuất. Công nghiệp 4.0 đáng được chúng ta quan tâm, nó được xem là kỷ nguyên mới của sản xuất, kết hợp công nghệ, robot, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa để tạo ra một quy trình sản xuất hiệu quả. Đầu tư vào các công nghệ mới nơi các giải pháp kỹ thuật số biến đổi các hoạt động vật lý có nghĩa là giữ lợi ích cho tổ chức ở vị trí hàng đầu trong chiến lược. Khi nói đến chuyển đổi kỹ thuật số Công nghiệp 4.0 trong nhà máy, doanh nghiệp có thể đạt được năng suất và hiệu quả cao hơn, chất lượng và sản lượng cao hơn cũng như cải thiện độ an toàn trên các dây chuyền, cụm lắp ráp của nhà máy.

Công nghiệp 4.0 là bước phát triển của ngành sản xuất, dựa trên ý tưởng rằng các máy móc phải có thể giao tiếp với nhau và làm việc cùng nhau để tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới. Còn được gọi là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, các giải pháp Công nghiệp 4.0 đã và đang thay đổi cách sống và làm việc, tạo ra tác động to lớn đến nền kinh tế. Công nghiệp 4.0 là ứng dụng công nghệ để chuyển đổi kỹ thuật số cách thức hoạt động của các công ty công nghiệp. Các công nghệ này bao gồm IoT công nghiệp, tự động hóa và robot, bảo trì dự đoán, mô phỏng, sản xuất phụ gia và phân tích IoT. Chuyển đổi kỹ thuật số đang định hình lại tất cả các ngành sản xuất. Từ việc tránh luyện tập thí điểm đến điều chỉnh các sáng kiến ​​chuyển đổi kỹ thuật số với các chương trình nghị sự điều hành, các nhà lãnh đạo tư tưởng chia sẻ những quan sát trực tiếp về lợi ích của các phương pháp tiếp cận cụ thể có thể giúp mở khóa giá trị, thiết kế một chương trình sắp xếp con người, quy trình và công nghệ, chứng minh giá trị để minh họa tác động trong thế giới thực, quy mô giá trị để tạo ra làn sóng biến đổi và đảm bảo thành công liên tục và trong tương lai với việc quản lý chương trình hiệu quả.

Công nghiệp 4.0 được thúc đẩy bởi nhu cầu tăng cường hiệu quả, trở nên nhanh nhẹn hơn để ứng phó với sự khó đoán của thị trường, cải thiện chất lượng và kích hoạt các mô hình kinh doanh mới, giúp cải thiện khả năng cộng tác và chia sẻ kiến ​​thức để tăng sự nhanh nhẹn và linh hoạt trong lực lượng lao động. Ngay cả việc giảm chi phí vận hành cũng nằm trong tầm tay đặc biệt là khi tích hợp hệ thống và các giải pháp quản lý dữ liệu dẫn đến thời gian ngừng hoạt động của dây chuyền sản xuất ít hơn, chất lượng tăng và kết quả là ít lãng phí tài nguyên, vật liệu và sản phẩm hơn.

Cách mạng công nghiệp 4.0 ở Việt Nam:

Ngày 31/12/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành chiến lược quốc gia về cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030 tại Quyết định số 2289/QĐ-TTg, với các mục tiêu cụ thể như sau:

- Mục tiêu đến năm 2025: Duy trì xếp hạng Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) thuộc 3 nước dẫn đầu ASEAN; Chỉ số An toàn, an ninh mạng toàn cầu của Liên minh viễn thông quốc tế (ITU) thuộc nhóm 40 nước dẫn đầu; Chỉ số Chính phủ điện tử theo xếp hạng của Liên hợp quốc thuộc nhóm 4 nước dẫn đầu ASEAN; Kinh tế số chiếm khoảng 20% GDP; năng suất lao động tăng bình quân trên 7%/năm; Hạ tầng mạng băng rộng cáp quang phủ trên 80% hộ gia đình, 100% xã; phổ cập dịch vụ mạng di động 4G/5G và điện thoại di động thông minh; 80% dân số sử dụng Internet; 80% dịch vụ công trực tuyến mức độ 4, được cung cấp trên nhiều phương tiện truy cập khác nhau, bao gồm cả thiết bị di động; tỷ lệ dân số có tài khoản thanh toán điện tử trên 50%; Có ít nhất 3 đô thị thông minh tại 3 vùng kinh tế trọng điểm (Bắc, Trung, Nam) và triển khai mạng 5G tại các đô thị này.

- Mục tiêu đến năm 2030: Duy trì xếp hạng Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) của WIPO thuộc nhóm 40 nước dẫn đầu thế giới; Chỉ số An toàn, an ninh mạng toàn cầu của ITU thuộc nhóm 30 nước đứng đầu; Chỉ số Chính phủ điện tử theo xếp hạng của Liên hợp quốc thuộc nhóm 50 nước đứng đầu; Kinh tế số chiếm khoảng 30% GDP; năng suất lao động tăng bình quân trên 7,5%/năm; Phổ cập dịch vụ mạng Internet băng rộng cáp quang; phổ cập dịch vụ mạng di động 5G; Hoàn thành xây dựng Chính phủ số; Hình thành một số chuỗi đô thị thông minh tại các khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc, phía Nam và miền Trung; từng bước kết nối với mạng lưới đô thị thông minh trong khu vực và thế giới.

Công nghiệp 4.0 đã và đang mang lại những thay đổi sâu sắc và cơ bản không chỉ trong bối cảnh toàn cầu mà còn ở góc độ Việt Nam, có ảnh hưởng tích cực và tiêu cực. Đối với đất nước, sẽ có cơ hội to lớn thông qua cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với quá trình số hóa mạnh mẽ và sự kết hợp của các công nghệ thịnh hành và hàng đầu hiện nay. Để có thể phát triển trước những làn sóng này, Việt Nam cần giải quyết các vấn đề: 

- Thứ nhất, khắc phục tư tưởng ngại đổi mới, ngại chuyển sản xuất sang sản xuất thông minh, kỹ thuật số vì ngại biến động xã hội do thất nghiệp. Đây là điều mà các nền kinh tế phát triển coi là đương nhiên (hoặc đổi mới hoặc chết), nhưng ở Việt Nam, vấn đề này nên được hầu hết các công ty trong nước quan tâm hàng đầu. Cũng cần nhấn mạnh rằng doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia. Có nhiều công ty tại Việt Nam hiện đang áp dụng công nghiệp 4.0 vào sản xuất như Vingroup có thể đã đóng vai trò chủ đạo khi sử dụng 1.200 rô bốt ABB trong nhà máy của mình để hàn thân xe cho mẫu sedan Lux A2.0 và SUV SA2.0 của VinFast. Ở một mức độ nào đó, các tập đoàn tư nhân lớn như Viettel, FPT, các công ty công nghệ khác như MISA, VNG, Vinapay có thể được xem là nhóm các doanh nghiệp Việt Nam sẵn sàng cho Công nghiệp 4.0 hàng đầu.

- Thứ hai, cụ thể hóa các định hướng chiến lược thành các chương trình để tập trung đầu tư trọng điểm cho nghiên cứu và triển khai cho các vấn đề liên quan đến cơ sở hạ tầng 4.0 như Dữ liệu lớn, Số hóa, IoT, Kết nối IoP, Sản xuất thông minh, Dịch vụ kết nối Internet (IoS)...

- Thứ ba, huy động đầy đủ các nguồn lực để thực hiện có hiệu quả các chương trình kế hoạch. Cần lưu ý đến hiệu quả của các chương trình bằng cách giới hạn các mục tiêu (công nghệ và sản phẩm ưu tiên phát triển, đổi mới) để tránh dàn trải nguồn lực.

- Thứ tư, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp để khuyến khích đổi mới, sáng tạo và hình thành hệ thống doanh nghiệp khởi nghiệp, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao như công nghệ tự động hóa, công nghệ sinh học công nghệ thông tin,... Các doanh nghiệp nhà nước dường như cho thấy mức độ quan tâm khiêm tốn, trong khi nhiều công ty khởi nghiệp Việt Nam trong những năm qua đã tự tin tận dụng lợi thế của các công nghệ liên quan, chẳng hạn như GotIt, Go-Viet, Sendo, Lozi, và tất nhiên danh sách này không kết thúc ở đó.

- Thứ năm, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực thực hiện Cách mạng 4.0. Cách mạng 4.0 sẽ không chấp nhận lao động giá rẻ là lợi thế ưu tiên. Vì vậy, việc đào tạo và đào tạo lại nguồn nhân lực theo định hướng phát triển của Cách mạng 4.0 là hết sức cần thiết đối với nước ta. Vì vậy ngày 03/6/2020 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 với nhiều nội dung chỉ đạo công tác đào tạo phát triển nguồn nhân lực đáp ứng đòi hỏi của đất nước trong tiến trình áp dụng kỹ thuật số.

Công nghiệp 4.0, giống như bất kỳ cuộc cách mạng nào, là một xu hướng không thể đảo ngược. Cả thế giới đang trong quá trình đó và Việt Nam không thể ở bên lề. Dù là quốc gia phát triển hay đang phát triển đều hướng tới mục tiêu tận dụng Cách mạng 4.0 cho mục tiêu phát triển bền vững của mình. Để làm được điều đó, chúng ta cần hoạch định các giải pháp chính sách thúc đẩy phát triển công nghiệp 4.0 bằng cách xây dựng các chương trình cụ thể, tiên tiến, huy động các nguồn lực để triển khai hiệu quả. Việt Nam đi sau, nhưng người đi sau cũng có những điểm mạnh: đó là sự lựa chọn để tránh sai lầm và quyền “đứng trên vai người khổng lồ” quyền khai thác thành quả của những người đi trước. Với việc Chính phủ kiến ​​tạo chuyển từ vai trò chỉ huy sang vai trò điều phối của hệ thống chính sách, Việt Nam sẽ có vị thế trong cuộc cách mạng 4.0 và trong một số lĩnh vực cụ thể có thể vươn lên phía trước.

Nếu biết tận dụng cơ hội tốt và vượt qua một số rào cản, Việt Nam có thể thu hẹp khoảng cách với các nước phát triển hơn và sớm đạt được mục tiêu trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Minh Phát